Paludikultura

Paludikultura Torfowisko materia organiczna łąka

Zmiana klimatu i degradacja naszych ekosystemów wymagają innowacyjnych rozwiązań w zakresie gospodarowania gruntami. Wśród nich paludikultura jawi się jako obiecujące podejście, oferujące zrównoważoną alternatywę dla konwencjonalnego rolnictwa na glebach torfowych (Interreg VB North Sea Region Programme, b.d.; Wetlands International, 2021).

Co to jest paludikultura?

Termin „paludikultura” (od łacińskiego palus, oznaczającego bagno) odnosi się do produktywnego wykorzystania mokrych i ponownie nawodnionych torfowisk (Wetlands International, 2021). W przeciwieństwie do tradycyjnych praktyk rolniczych, które wymagają osuszania torfowisk (Williams, 1990b), co prowadzi do degradacji gleby i znacznej emisji gazów cieplarnianych, celem paludikultury jest utrzymanie wysokiego poziomu wody — najlepiej blisko lub powyżej powierzchni gleby — w celu zachowania masy torfowej i związanych z nią usług ekosystemowych (Greifswald Moor Centre, b.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, b.d.; Wetlands International, 2021). Może to obejmować zbiór spontanicznej roślinności lub uprawę określonych roślin przystosowanych do środowisk mokrych (Interreg VB North Sea Region Programme, b.d.).

Dlaczego jest kluczowa? Wyzwania i rozwiązania

Historycznie rzecz biorąc, znaczne obszary torfowisk zostały osuszone pod rolnictwo, leśnictwo lub wydobycie torfu (Williams, 1990b). To osuszanie ma ogromne konsekwencje środowiskowe:

Emisje gazów cieplarnianych (GHG) : Osuszone torfowiska uwalniają znaczne ilości CO2 i N2O do atmosfery, przyczyniając się do zmiany klimatu (Pärn et al., 2018; Taft et al., 2017). Emisje węgla w wyniku przekształcenia torfowisk w grunty orne na półkuli północnej osiągnęły 72 miliardy ton w latach 850-2010 (INRAE, 2021).
Osadzanie się gleby (subsidium) : Wysychanie torfu prowadzi do jego rozkładu i osiadania terenu, co czyni ziemię nieprzydatną do konwencjonalnego rolnictwa w dłuższej perspektywie (Nieuwenhuis & Schokking, 1997; Wetlands International, 2021).
Utrata bioróżnorodności : Osuszanie niszczy te cenne siedliska (Ouvrage collectif, 2021).

Paludikultura odpowiada na te wyzwania poprzez:

Drastyczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych : Utrzymując gleby w stanie mokrym, minimalizuje rozkład torfu i emisję CO2 i N2O, jednocześnie umożliwiając wiązanie węgla (Gini & Piva, 2019; Greifswald Moor Centre, b.d.; Heinrich Böll Foundation, b.d.; Wetlands International, 2021). Możliwa jest redukcja od 15 do 30 ton ekwiwalentu CO2 na hektar rocznie w porównaniu z powszechnymi praktykami rolniczymi na osuszonych torfowiskach (Gini & Piva, 2019).
Zachowanie bioróżnorodności : Tworzy siedliska dla rzadkich i zagrożonych gatunków, takich jak ptaki gniazdujące, płazy i małe ssaki (Ouvrage collectif, 2021). Na przykład ptaki torfowiskowe są faworyzowane przez szuwary trzcinowe, które rosną w rowach irygacyjnych i melioracyjnych (Mallet et al., 2022).
Poprawę jakości i retencji wody : Rośliny uprawiane w paludikulturze mogą oczyszczać wodę, wyłapując zanieczyszczenia, takie jak azot i fosfor (Gini & Piva, 2019; Bolpagni et al., 2003). Przyczyniają się również do regulacji wody, zmniejszając ryzyko powodzi i suszy (Blöschl et al., 2019).

Rośliny i produkty paludikultury

Paludikultura umożliwia produkcję różnorodnych zasobów odnawialnych:

Żywność i pasze : Niektóre rośliny, takie jak trzcina pospolita (Phragmites) lub pałka wodna (Typha), mogą być wykorzystywane jako pasza dla zwierząt (Mulholland et al., 2020). Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) jest również potencjalną rośliną uprawną (Mulholland et al., 2020).
Materiały budowlane i włókna : Trzcina jest tradycyjnie wykorzystywana do krycia dachów strzechą i może służyć do produkcji paneli izolacyjnych (Gini & Piva, 2019; Lacep, b.d.). Pałka wodna (Typha) jest również rozważana jako materiał budowlany i izolacyjny (Mulholland et al., 2020).
Bioenergia : Biomasa z paludikultury (trzcina, pałka wodna, olcha, mozga trzcinowata) może być wykorzystywana do produkcji biogazu, stałych paliw (brykietów, peletów) lub do wytwarzania ciepła poprzez bezpośrednie spalanie, zastępując paliwa kopalne (Autorenkollektiv Greifswald, 2009; FiBL Schweiz, b.d.; Gini & Piva, 2019; Mulholland et al., 2020).
Ogrodnictwo : Uprawa torfowca (Sphagnum farming) dostarcza wysokiej jakości surowca do podłoży uprawowych bez torfu kopalnego (Mulholland et al., 2020).
Inne zastosowania : Biomasa może być również wykorzystywana do produkcji chemikaliów na bazie biologicznej (produkty farmaceutyczne, kosmetyki, bioplastiki) (Gini & Piva, 2019) lub do działań, takich jak ekstensywny wypas zwierząt (np. bawoły wodne do utrzymania krajobrazu) (Greifswald Moor Centre, b.d.).

Wyzwania i perspektywy dla ekspertów glebowych

Przejście na paludikulturę stanowi zmianę paradygmatu w rolnictwie, która wymaga znacznych dostosowań (Greifswald Moor Centre, b.d.).

Wyzwania techniczne i operacyjne : Wdrożenie często wymaga prac budowlanych w celu podniesienia poziomu wody, zakupu nowego sprzętu dostosowanego do mokrych gleb (pojazdy niskociśnieniowe) oraz opracowania nowych metod zbioru i przetwarzania (Geurts & Fritz, 2018). Mogą również wystąpić zagrożenia związane z uszkodzeniem infrastruktury przez wilgoć, chociaż można je zminimalizować poprzez odpowiednie planowanie i dostosowania strukturalne (Greifswald Moor Centre, b.d.).
Ramy polityczne i gospodarcze : Kluczowe jest ustanowienie jasnych polityk rolnych i zachęt finansowych (dopłaty, płatności na hektar), aby zachęcić rolników do stosowania paludikultury (Geurts & Fritz, 2018; Heinrich Böll Foundation, b.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, b.d.). Stworzenie rentownych rynków dla produktów paludikultury jest również niezbędne do zapewnienia jej opłacalności (Heinrich Böll Foundation, b.d.). Sprzedaż „certyfikatów węglowych” może przynieść dodatkowe korzyści ekonomiczne (Gini & Piva, 2019). Niemniej jednak, nadal istnieją wątpliwości co do opłacalności ekonomicznej i jasności politycznej, co utrudnia długoterminowe planowanie dla właścicieli i użytkowników gruntów (Greifswald Moor Centre, b.d.; Interreg VB North Sea Region Programme, b.d.).
Akceptacja społeczna : Przejście na paludikulturę może być postrzegane jako utrata produktywnych gruntów lub znanych krajobrazów (Greifswald Moor Centre, b.d.). Świadomość i zaangażowanie społeczności lokalnych mają fundamentalne znaczenie dla przezwyciężenia tych oporów i promowania rozwoju zintegrowanych projektów terytorialnych (Greifswald Moor Centre, b.d.).

Pomimo tych wyzwań, paludikultura oferuje znaczny potencjał dla rozwoju bardziej zrównoważonego i odpornego rolnictwa (Geurts & Fritz, 2018; Greifswald Moor Centre, b.d.). Pozwala na pogodzenie produkcji rolnej z ochroną środowiska, przyczyniając się tym samym zarówno do walki ze zmianą klimatu, jak i do przywracania bioróżnorodności (Geurts & Fritz, 2018). Współpraca między rolnikami, zarządcami obszarów chronionych, organizacjami badawczymi i decydentami politycznymi jest kluczem do sukcesu i upowszechnienia tej kluczowej praktyki.

Referencje

Autorenkollektiv Greifswald. (2009). Paludikultur: Nutzung nasser Moore, Perspektiven der energetischen Verwertung von Niedermoorbiomasse [Paludiculture: use of wet moors, perspectives on the energetic utilization of low moor biomass]. Universität Greifswald, Institut für Botanik und Landschaftsökologie, Institut für Dauerhaft Umweltgerechte Entwicklung von Naturräumen der Erde (DUENE) e.V.

Blöschl, G., Hall, J., Viglione, A., Perdigão, R. A. P., Parajka, J., Feigl, H., ... & Arheimer, B. (2019). Changing climate both increases and decreases European river floods. Nature, 573(7772), 108–111. https://doi.org/10.1038/s41586-019-1495-6

Bolpagni, R., Bartoli, M., & Viaroli, P. (2003). Caratterizzazione di acque, sedimenti e idrofite nella Riserva Naturale Paludi di Ostiglia [Characterization of water, sediments and hydrophytes in the Paludi di Ostiglia Nature Reserve]. Studi Trentini di Scienze Naturali, Acta Biologica, 80, 169–174.

Departament Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej. (n.d.). Paludikultura czym jest i dlaczego jest tak ważna dla środowiska [Paludiculture what it is and why it is so important for the environment].

ENAMA. (2011, June). Miscanthus sinensis giganteus Progetto Biomasse [Biomass project].

FiBL Schweiz. (n.d.). Ergänzende Studie zur Schaffung eines größeren Marktes und skalierfähigen Wertschöpfungsketten für Paludikultur-Erzeugnisse [Complementary study on creating a larger market and scalable value chains for paludiculture products].

Generalitat Valenciana. (2025, July 8). La paludicultura: una aliada de nuestros humedales y del sector primario [Paludiculture: an ally of our wetlands and the primary sector].

Geurts, J. J. M., & Fritz, C. (2018). Paludiculture pilots and experiments with focus on cattail and reed in the Netherlands (Technical report). CINDERELLA project FACCE-JPI ERA-NET Plus on Climate Smart Agriculture. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.12916.24966

Gini, F., & Piva, F. (2019). Fibre naturali e sostenibilità: L’utilizzo delle fibre di canna palustre per una tecnologia innovativa nel riedificamento del Centro d’incontro per anziani di via Vipacco [Natural fibers and sustainability: The use of common reed fibers for an innovative technology in the rebuilding of the senior citizens' meeting center in via Vipacco] [Master's thesis, Politecnico di Torino].

Gouvernement français. (n.d.). Les zones humides: atout pour la biodiversité, l'eau et les territoires [Wetlands: an asset for biodiversity, water, and territories]. https://www.ecologie.gouv.fr/protection-des-milieux-humides

Greifswald Mire Centre. (2018). ANNUAL REPORT 2018.

Greifswald Mire Centre. (n.d.). Paludikultur: Moor-Wiedervernässung Paludikultur [Paludiculture: Mire rewetting Paludiculture].

Heinrich Böll Foundation. (n.d.). Paludiculture - more from the marsh.

INRAE. (2021). Drainage des tourbières pour l'agriculture : estimation des émissions de carbone du dernier millénaire [Drainage of peatlands for agriculture: estimation of carbon emissions over the last millennium].

Interreg VB North Sea Region Programme. (n.d.). Paludiculture.

Kotowski, W. (n.d.). Ochrona wód i mokradeł w krajobrazie rolniczym [Protection of waters and wetlands in the agricultural landscape].

Lacep. (n.d.). La canna palustre in bioedilizia [The common reed in green building].

Mallet, P., Béchet, A., Galewski, T., Mesléard, F., Hilaire, S., Lefebvre, G., Poulin, B., & Sirami, C. (2022). Different components of landscape complexity are necessary to preserve multiple taxonomic groups in intensively-managed rice paddy landscapes. Agriculture, Ecosystems & Environment, 328, 107864. https://doi.org/10.1016/j.agee.2022.107864

Mulholland, B., Abdel-Aziz, I., Lindsay, R., McNamara, N., Keith, A., Page, S., Clough, J., Freeman, B., & Evans, C. (2020). An assessment of the potential for paludiculture in England and Wales (Report to Defra for Project SP1218).

Nieuwenhuis, H. S., & Schokking, F. (1997). Land subsidence in drained peat areas of the Province of Friesland, The Netherlands. Quarterly Journal of Engineering Geology, 30(1), 37–48.

Orsenigo, S., & Corli, A. (2022). Buone pratiche di gestione di risaie e prati umidi per la conservazione di specie vegetali di interesse comunitario [Good management practices for rice paddies and wet meadows for the conservation of plant species of community interest]. Università di Pavia.

Ouvrage collectif. (2021). Agir pour les zones humides - Recueil d’expériences dans les vallées du Rhône et de la Saône [Acting for wetlands - Collection of experiences in the Rhône and Saône valleys]. Fédération des Conservatoires d’espaces naturels, Plan Rhône-Saône.

Pärn, J., Verhoeven, J. T. A., Butterbach-Bahl, K., Dise, N. B., Ullah, S., Aasa, A., ... & Järveoja, J. (2018). Nitrogen-rich organic soils under warm well drained conditions are global nitrous oxide emission hotspots. Nature Communications, 9(1), 1135. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03540-1

Taft, H. E., Cross, P. A., Edwards-Jones, G., Moorhouse, E. R., & Jones, D. L. (2017). Greenhouse gas emissions from intensively managed peat soils in an arable production system. Agriculture, Ecosystems and Environment, 237, 162–172. https://doi.org/10.1016/j.agee.2016.11.015

Umweltbundesamt. (n.d.). Ökosystemleistungen und Landwirtschaft [Ecosystem services and agriculture].

Umweltbundesamt Wien. (2021). Moorstrategie Österreich 2030 [Mire Strategy Austria 2030].

Valori.it. (2024). Crisi climatica: l’agricoltura italiana sta già pagando il conto [Climate crisis: Italian agriculture is already paying the price].

Wetlands International. (2021, February 18). A definition of paludiculture in the CAP. https://europe.wetlands.org/publication/a-definition-of-paludiculture-in-the-cap/

Williams, M. (1990a). Understanding Wetlands. In M. Williams (Ed.), Wetlands – A Threatened Landscape (pp. 1–41). Basil Blackwell Ltd.

Williams, M. (1990b). Agricultural impacts on temperate wetlands. In M. Williams (Ed.), Wetlands – A Threatened Landscape (pp. 181–216). Basil Blackwell Ltd.

Wissenschaftlicher Beirat Agrarpolitik. (n.d.). Naturkapital und Klimapolitik [Natural capital and climate policy].