Dywersyfikacja lasów

Odporność na zmiany klimatu Las Dywersyfikacja Szkodniki

Różnorodność genetyczna plantacji, Zeng et Fisher, 2021

Nasze lasy to dynamiczne i cenne ekosystemy, które oferują wiele często niedocenianych korzyści. W obliczu rosnących wyzwań związanych ze zmianami klimatu, erozją gleby i utratą bioróżnorodności, dywersyfikacja lasów staje się nie tylko kluczową strategią ekologiczną, ale także fundamentalną dźwignią gospodarczą i społeczną dla naszych regionów (MASAF, 2022). Niniejszy artykuł ma na celu wyjaśnienie tego pojęcia, jego konkretnych korzyści i wyzwań.

Czym jest dywersyfikacja lasów?

Dywersyfikacja lasów wykracza daleko poza samą obecność wielu gatunków drzew. Jest to globalne podejście, które ma na celu zwiększenie różnorodności na wszystkich poziomach ekosystemu leśnego:

Różnorodność gatunkowa : Obejmuje sadzenie i promowanie szerokiej gamy gatunków drzew (liściastych, iglastych, rodzimych, dostosowanych do warunków lokalnych) zamiast monokultur (Leitgeb et al., 2016).
Różnorodność strukturalna : Polega na tworzeniu lasów z drzewami w różnym wieku i o różnych rozmiarach, z różnymi warstwami roślinności (drzewa, krzewy, rośliny zielne) oraz z obecnością martwego drewna (stojącego i leżącego). Martwe drewno jest częścią naturalnego cyklu leśnego i ma kluczowe znaczenie dla ochrony przyrody (WSL, 2019). Na przykład, na wyspach starodrzewu w Szwajcarii, gdzie drzewa pozostawia się do całkowitego rozkładu, celem jest wspieranie gatunków zależnych od starych drzew i martwego drewna, z minimalną obecnością 50 m³/ha stojącego i leżącego martwego drewna jako kryterium jakości (Canton de Vaud, n.d.).
Różnorodność genetyczna : Zapewnienie bogactwa genetycznego w populacjach drzew jest kluczowe dla ich zdolności do adaptacji do przyszłych zmian, w szczególności do suszy i chorób (Matras, 2013). Ochrona i zarządzanie leśnymi zasobami genetycznymi są istotnym elementem zrównoważonej gospodarki leśnej (Barbera et al., 2024).
Różnorodność funkcjonalna i krajobrazowa : Odnosi się to do różnorodności ról ekologicznych pełnionych przez różne gatunki i struktury, a także do bogactwa samych krajobrazów leśnych, czasem z uwzględnieniem elementów agroleśnictwa (MASAF, 2022).

Dlaczego dywersyfikować? Wiele korzyści dla naszych regionów

Dywersyfikacja lasów oferuje kluczowe korzyści ekologiczne, gospodarcze i społeczne, zwłaszcza dla pracowników terenowych:

Wzmacnianie odporności na zmiany klimatu

Zdywersyfikowane lasy są bardziej stabilne i odporne na zakłócenia (susze, szkodniki, choroby, pożary). Włoska Krajowa Strategia Leśna ma na celu zwiększenie odporności lasów na zmiany klimatu (MASAF, 2022). Promowanie lasów mieszanych pozwala gatunkom na różnorodne reakcje na stres klimatyczny, co zwiększa ich odporność na zakłócenia związane ze zmianami klimatu (González Díaz et al., 2020). Aktywne zarządzanie lasami, ukierunkowane na zrównoważony rozwój i odporność na klimat, zapewnia zdrowe i stabilne lasy (Österreichischer Waldbericht, 2023). Austriacka inwentaryzacja lasów 2016/2021 potwierdza, że trend w kierunku większej liczby drzew liściastych wzmacnia bioróżnorodność i adaptację do klimatu (Österreichischer Waldbericht, 2023).

Poprawa usług ekosystemowych

Magazynowanie węgla i łagodzenie zmian klimatu : Włączenie uzupełniających się gatunków do lasów mieszanych może zwiększyć ich produktywność i sekwestrację węgla w porównaniu z monokulturami (González Díaz et al., 2020). FRL (Forest Reference Level) dla Włoch przewiduje magazynowanie ponad 19 milionów ton ekwiwalentu CO2 rocznie (MASAF, 2022). W 2022 roku we Włoszech posadzono ponad 2,85 miliona drzew, co wygenerowało usługi ekosystemowe o wartości ponad 23 milionów euro rocznie (Legambiente, 2023).
Ochrona gleby i regulacja wody : Zasadzenia leśne w Hiszpanii przyczyniły się do ochrony przed procesami erozji w wylesionych obszarach (González Díaz et al., 2020). W Szwajcarii lasy znacznie zmniejszają spływ po deszczu, poprawiając regulację wody (ISPRA, n.d.). Systemy agroleśne przyczyniają się również do ochrony wody pitnej poprzez zmniejszenie utraty azotanów i fosforu w wodach gruntowych (Kay et al., 2019). Gleba leśna jest kluczowym siedliskiem dla wielu organizmów i odgrywa kluczową rolę w cyklu wodnym (Walser et al., 2021).
Ochrona bioróżnorodności : Obszary leśne, w których unika się interwencji, sprzyjają ochronie gatunków zależnych od starych drzew i martwego drewna (Canton de Vaud, n.d.). Ochrona i odtwarzanie lasów to opcje adaptacji i łagodzenia zmian klimatu zidentyfikowane przez IPCC (Barbera et al., 2024). Prawie 40% gatunków w Szwajcarii żyje w lasach lub jest od nich zależnych (Rapport forestier 2025, 2025). Tworzenie rezerwatów leśnych, wysp starodrzewu i drzew siedliskowych jest kluczowym środkiem (Canton de Vaud, n.d.; Rütler et al., 2020).

Możliwości gospodarcze i społeczne

Wartość produktów leśnych : Ważne jest, aby docenić wielofunkcyjną rolę lasów, w tym ich produktywne wykorzystanie i wkład w bioekonomię o obiegu zamkniętym (Barbera et al., 2024). Na przykład recykling drewna pokonsumpcyjnego we Włoszech pozwala na produkcję paneli meblowych, co pozwala uniknąć zużycia nowego drewna i zmniejszyć emisje CO2 (Barbera et al., 2024).
Agroleśnictwo : Włączenie drzew do systemów upraw wielkopowierzchniowych przynosi korzyści dla bioróżnorodności, magazynowania składników odżywczych, wiązania gleby i tworzenia nowych siedlisk dla zapylaczy i owadów pożytecznych (Kay et al., 2019).
Turystyka i rekreacja : Lasy przyczyniają się do atrakcyjności publicznej oraz wartości rekreacyjnej i ekonomicznej (Revitalisering Nederlandse Bossen, n.d.). Wzrost terenów zielonych w miastach może opóźnić wystąpienie problemów zdrowotnych, w szczególności sercowo-naczyniowych, nawet o pięć lat (Barbera et al., 2024).

Wyzwania i kierunki działań dla pracowników terenowych

Pomimo tych korzyści, dywersyfikacja lasów stoi w obliczu kilku wyzwań, ale także możliwości bezpośredniej interwencji:

Fragmentacja i degradacja : Rozwój miast i rolnictwa doprowadził do wylesiania i fragmentacji siedlisk leśnych (Barbera et al., 2024; WWF/Adena, 2009).
Brak zarządzania i planowania : We Włoszech tylko 18% powierzchni leśnej jest zarządzane zgodnie z planami, a poziom certyfikacji jest niski (MASAF, 2022). Utrudnia to transformację ekologiczną (Barbera et al., 2024). Pożary lasów, których częstotliwość i nasilenie rośnie, stanowią poważne zagrożenie, często nasilane przez fragmentaryczne zarządzanie (Barbera et al., 2024; González Díaz et al., 2020; Grupo Siero, 2018).
Ubijanie gleby : Użycie ciężkich maszyn może uszkodzić strukturę i żyzność gleb leśnych, o czym świadczą znaczne wzrosty gęstości objętościowej i zmniejszenie porowatości po przejeździe pojazdów (Lüscher et al., 2015). Ubijanie wpływa na strukturę mikrobiologicznych społeczności glebowych (Frey et al., 2009, cytowane w Lüscher et al., 2015).

Twoja rola jest kluczowa w odwracaniu tych trendów i promowaniu dywersyfikacji

Ochrona gleby podczas prac leśnych : Systematyczne planowanie szlaków zrywkowych jest niezbędne (Lüscher et al., 2015). Wybór maszyn musi być dostosowany do wrażliwości gleby na ubijanie, poprzez zmniejszenie obciążenia na koło i zwiększenie powierzchni styku za pomocą szerokich opon lub półgąsienic (Lüscher et al., 2015). Zaleca się unikanie prac na mokrych glebach i zaprzestanie używania maszyn, jeśli pojawią się koleiny typu 3 (ekologiczne uszkodzenie gleby) (Lüscher et al., 2015). Zaleca się również stosowanie mat gałęziowych w celu przenoszenia sił pociągowych i ograniczania szczytowych nacisków na glebę, co umożliwia szybszą regenerację gleby (Lüscher et al., 2015).
Aktywna odnowa i agroleśnictwo : Aktywna odnowa, oparta na interwencji człowieka, może przyspieszyć regenerację zdegradowanych ekosystemów (González Díaz et al., 2020). Zachęca się do przekształcania nieproduktywnych gruntów rolnych w systemy agroleśne (Kay et al., 2019; Barbera et al., 2024).
Współpraca i planowanie : Fragmentacja prywatnych działek leśnych w Szwajcarii, gdzie większość właścicieli ma małe parcele, sprawia, że współpraca jest niezbędna dla ekonomicznie opłacalnego zarządzania (Thomas et al., 2019). Kooperacje poprawiają efektywność i rentowność, a ich liczba znacznie wzrosła w Szwajcarii (Thomas et al., 2019). Wspieranie inicjatyw certyfikacji leśnej (PEFC, FSC) i promowanie obowiązkowego planowania leśnego są kluczowe dla zrównoważonych praktyk (Barbera et al., 2024; MASAF, 2022).
Udział w lokalnej polityce : Dywersyfikacja lasów to nie tylko teoria ekologiczna; to konkretna praktyka, która wymaga cierpliwości, determinacji i długoterminowej wizji. Przyjmując te zasady, wspólnie przyczyniamy się do zdrowszych ekosystemów, silniejszej gospodarki wiejskiej i bardziej odpornej przyszłości w obliczu wyzwań klimatycznych.

Referencje

Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (2016, novembre). Mischwälder – weniger Risiko, höhere Wertschöpfung. Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (ISSN 1815-3895)
Bundesforschungs- und Ausbildungszentrum für Wald, Naturgefahren und Landschaft. (2025, mai). Biodiversität im Waldbau: Eine Orientierungshilfe für die Praxis. BIOSA – Biosphäre Austria Verein für dynamischen Naturschutz. (ISBN 978-3-903258-91-4).
Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Regionen und Wasserwirtschaft. (2023). Österreichischer Waldbericht 2023. Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Regionen und Wasserwirtschaft
Canton de Vaud. (2020). Directive cantonale relative à la Biodiversité en forêt CP 2020-2024. Canton de Vaud
Europejski Trybunał Obrachunkowy. (2021). Finansowanie unijne na rzecz różnorodności biologicznej i zapobiegania zmianie klimatu w lasach w UE: Pozytywne, lecz ograniczone rezultaty. Urząd Publikacji Unii Europejskiej. (ISBN 978-92-847-6826-4)
González Díaz, P., Ruiz Benito, P., Astigarraga Urcelay, J., Cruz Alonso, V., Moreno Fernández, D., Herrero Méndez, A., Gosálbez Ruiz, J., & de Zavala Gironés, M. Á.. (2020). Los bosques españoles como soluciones naturales frente al cambio climático: Herramientas de análisis y modelización. Oficina Española de Cambio Climático. Ministerio para la Transición Ecológica y el Reto Demográfico
Hernández, L., & Romero, F.. (2009). Los bosques que nos quedan y propuestas de WWF para su restauración: Bosques españoles. WWF España
Institut fédéral de recherches WSL. (2025). Rapport forestier 2025: Vue d'ensemble de la forêt suisse. Institut fédéral de recherches WSL. Pobrano z https://www.dora.lib4ri.ch/wsl/islandora/object/wsl%3A37782/datastream/PDF/Strauss-2025-Rapport_forestier_2025.%C3%89volution%2C%C3%A9tat-%28published_version%29.pdf. (W dokumencie data publikacji została wskazana jako przyszła)
Kay, S., Jäger, M., & Herzog, F. Protection des ressources grâce aux systèmes agro-forestiers adaptés aux régions. Agroscope
Krajowy Sekretariat Zasobów Naturalnych Ochrony Środowiska i Leśnictwa NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”. Stanowisko na temat Europejskiej Strategii Bioróżnorodności do 2030 r. pod nazwą „Przywracanie przyrody do naszego życia”. NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”
Legambiente. (2023). Atlante delle Foreste Legambiente 2023. Legambiente
Legambiente. (2024). Bioeconomia delle foreste Legambiente 2024. Legambiente
Lüscher, P., Frutig, F., & Thees, O.. (2015). La protection des sols en forêt contre les atteintes physiques (Connaissance de l’environnement n° 1607). Office fédéral de l’environnement. Pobrano z https://www.bafu.admin.ch/uw-1607-f
Matras, J.. (2013). Ochrona różnorodności genetycznej drzew leśnych. Polish Journal of Agronomy, (14), 25–30
Ministero delle politiche agricole alimentari e forestali. (2021). Strategia Forestale Nazionale. Ministero delle politiche agricole alimentari e forestali
Piccini, C., & Silli, V.. (s.d.). Foreste e biodiversità: troppo preziose per perderle. ISPRA
Szczepanik, M.. (2020, 15 avril). Gospodarka leśna w Polsce jako przykład stosowania w praktyce zasad zrównnoważonego rozwoju. Lasy Państwowe. Pobrano z https://www.lasy.gov.pl/pl/test/zielone-lekcje/dla-nauczycieli/geografia/gospodarka-lesna-w-polsce-jako-przyklad-stosowania-w-praktyce-zasad-zrownowazonego/scenariusz-1-gospodarka-lesna-w-polsce-jako-przyklad-stosowania-w-praktyce-zasad-zrownowazonego-rozwoju.pdf
Thomas, M., Müller, A., & Pauli, B.. (2019). Comment réussir des coopérations forestières en Suisse: Guide pratique et exemples concrets. Office fédéral de l’environnement. Pobrano z https://www.bafu.admin.ch/ui-1917-f
Wageningen Environmental Research. (s.d.). Hoe gaat het met het Nederlandse bos? Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Walser, M., Köchli, R., Walthert, L., Zimmermann, S., & Brunner, I.. (2021). Comprendre la diversité et les fonctions des sols forestiers en Suisse (Notice pour le praticien 68). Institut fédéral de recherches WSL
WWF, & Österreichische Bundesforste. (2021). Aktiv für Artenvielfalt im Wald. WWF & Österreichische Bundesforste
Análisis y perspectivas de los bosques en el territorio español.
Diversiteit en botanische waarde van het Nederlandse bos in vergelijking met de ons omringende landen. .
Managing continuous cover forests: Operational guidance booklet No 7.
Revitalisering Nederlandse bossen..
Respacing naturally regenerating Sitka spruce and other conifers..
Successfull Underplanting - Silvicultural Guide
The evidence supporting the use of CCF in adapting Scotland’s forests to the risks of climate change.